AVRUPA GRAFİK SANATI TARİHİ

AVRUPA GRAFİK SANATI TARİHİ 

1. YAZININ BULUNUŞU 
İletişim kurma ihtiyacı ve insanın evrimi ile M.Ö. 3000 yıllarında ilk harfli alfabenin bulunması görsel yazılı iletişim sorununun çözülmesindeki en büyük aşama olmuştur.

Sümerler
Mezopotamya’da  ilk şehir devleti kuran Sümerler’in en büyük buluşu yazıdır. Sümerler, çivi yazısının bulunuşundan başka, tıp, astronomi, matematik, geometri alanlarında da gelişmiştir. Yazının üzerine yazıldığı zemin ve malzeme, yazının tipini de belirlediğinden Mısırlılar tarafından bulunan Papirüs ile çivi yazısı son bulmuştur.

Orta Asya Uygarlığı 

Doğu kültürüne ait, yazılı edebiyatın en önemli örnekleri Köktürk Kitabeleri’dir.

Tonyukuk Yazıtı, Göktürk Yazıtları'nın ilkidir. Metnin yazarı Tonyukuk’tur.

Kül Tigin Yazıtı, Kül Tiğin'in ölümü üzerine Bilge Kağan tarafından dikilmiştir.

Bilge Kağan Yazıtı, küçük oğlu Tenri Kağan tarafından diktirilmiştir, Köktürk yazısı ile yazılmıştır.

Mısır Uygarlığı 

Mısır uygarlığında kullanılan, hiyeroglif ( resim yazısı) dır. Hiyeroglif, önce taş veya tahta üzerine daha sonra da kullanılan çeşitli eşyaların üzerlerine yazıldı.

İran  Uygarlığı 

İran’da, birçok İrani dil İran kökenlidir, Farsça bunların arasında en yoğun kullanılandır.

Hint Uygarlığı 

 Dünyanın en eski dillerinden olan Sanskritçe eski Hindistan dilidir.

Çin Uygarlığı 

Geleneksel Çin yazısı günlük hayat dahil olmak üzere pek çok yerde kullanılmaktadır. Çin yazısındaki şekiller resim yazı değil, daha çok  birer damgaya (mühür)  benzer.

Batı Yazıları 

Fenikeliler

Fenikelilerin insanlık tarihine en büyük katkıları harf yazısını bulmalarıdır.

Yunan Uygarlığı 

Fenike alfabesini kullanmışlardır. Modern Yunanca Antik Yunan dili üzerine kurulmuştur. 

Roma Uygarlığı 

Latin alfabesi veya Roma alfabesi, Latin kültürünün temelini oluşturur. Latin alfabesi dünyada en çok kullanılan alfabedir. Ülkemizde Atatürk’ün yaptığı devrimler arasında yer alan yazı devrimi ile Arap alfabesi yerine Latin alfabesi temel alınmıştır.(1 Kasım 1928) 

Kağıdın Bulunuşu

Yazı, önceleri taş duvarlara mağaralara ve kilden yapılmış tabletler üzerine yazıldı. Mısır'da bulunan papirüs adı verilen bitkiden elde edilen kağıt, yazının gelişimine ve yayılmasına katkıda bulundu. 

Batı Anadolu’daki Bergama krallığında Parşömen (Bergamon) kağıdı icat edilmiş ve bilgiler kalıcı hale getirilmiştir. Bugün halâ kullanılan parşömen kağıdı, hayvan derisinden elde edildi. 

2. RÖNESANS DÖNEMİ GRAFİK TASARIM 

Grafik sanatların amacı, en sade tanımıyla mesaj iletmek ve mesajın görselleştirilmesi olarak tanımlanır. Bu tanımdan yola çıkılırsa, grafik sanatların ilk ve en önemli alanı olan afiş, çoğaltılmak için vardır. İletilmek istenen mesajlar, geniş halk kitlelerine baskıyla çoğaltılan afişlerle iletilir. Bu nedenle baskı, grafik sanatlar için çok önemlidir. 

Avrupa’da Rönesans’a kadar sadece, dinsel resimler yapılırdı. Baskı makinesinin icat edilmesinden sonra  kitaplarda bulunan resimler, ağaç baskı ile yapıldı. 

Matbaanın bulunduğu dönemde tipo baskı da bulunmuştur.  Özellikle sanat eserlerinin, tıp, bitki, hayvan çizimlerinin yer aldığı bilimsel kitaplarda baskı kalitesi ve detaylı görüntü alınabilmesi açısından gravür tekniğinin bulunması son derece önemlidir. İstenilen her alanda çizimi yapılan resimler, gravür baskı ile kitaplardaki yerlerini almışlardır. 

15.yy’da ortaya çıkan gravür baskıdan söz edince Albrecht Dürer’den söz etmeden geçmek mümkün değildir. Metal üzerine ince uçlu malzemeler kullanılarak yapılan gravür baskıda en ince detayları dahi elde etmek mümkündür. Albrecht Dürer ile gravür baskı en üst seviyeye ulaşmıştır. 

3. ENDÜSTRİ DÖNEMİ VE GRAFİK SANATI 

Günümüz grafik tasarımı en yoğun biçimiyle İngiltere’de 18.yy.da gerçekleşen Endüstri-Sanayi Devrimi ile başlar. 

1798'de Nicholas-Louis Robert tarafından kâğıt, makine ile hızla ve çok sayıda üretilir oldu. Artan ve kolaylaşan kitap basımı ile okuma yazma oranı yükseldi. Geliri artan eğitimli sınıf ile yeni kavramlar, yeni iş alanları, yeni ürün ihtiyaçları ortaya çıktı. Bu ürünlerin tanıtılması, ulaştırılması, satılması için geleneksel yöntemler terk edildi. Yeni pazarlama ve reklam anlayışı benimsendi.

Fotoğrafın Bulunuşu 

Fotoğraf 18 Ağustos 1839 tarihinde icat olarak kabul edildi. Ölüme karşı, ölümsüz olma isteği ile portreleri belgelemek amacıyla kullanıldı. Gelişen baskı teknikleriyle kendini portre fotoğrafçılığından kurtardı. Temeldeki belgeleme işlevini saklı tutarak, sanat kaygılarıyla kendine farklı konular ve teknikler buldu. Fotoğraf, resme karşı nesneyi daha gerçekçi biçimde ifade ettiği için hızla grafik tasarım ve reklamcılık içindeki vazgeçilmez yerini aldı.

Man ray, fotoğrafın yanında farklı teknikler (fotogram, kolaj, rölyef vb.) kullanarak grafik tasarımın en önemli alanı olan afişlerde istediği etkiyi yakalarken fotoğrafçılığın sınırlarını da zorlamıştır. 

Klutsis, Stalin dönemi Rusya’da iktidarın ideolojisine uygun afişler tasarlamıştır. Afişlerinde, fotoğraf ve kolajı birlikte kullanmıştır. 

Baskı tekniklerinin ilerlemesi, fotoğrafın gelişimi ve tipografinin önem kazanması ile grafik tasarım kendi görsel dilini oluşturarak resimden ayrılmıştır. 

Litografinin Bulunuşu 

Litografi (taş-düz baskı) tekniğidir. Litografi, kitap baskıları, afişler dışında sanat eserlerinin röprodüksiyon baskılarında da kullanılmıştır. Tek renkli baskılarla birlikte, birden fazla rengin kullanıldığı büyük boy afiş baskıları yapmak mümkündür. Litografi-taş baskı- çalışan sanatçılara Theodor  Gericeuld, Dalcroix, Goya ve Daumier’i örnek verebiliriz. 

Tipografinin Bulunuşu 

Gutenberg, ‘hareketli matbaa’ ile yerleri değiştirilebilen tek tek metal harfler, resimler-şekilleri gösteren klişeler kullanmıştır. Endüstri devriminden sonra modern baskı makinelerinin temelini oluşturan tipo baskı, günümüzde sadece küçük  boyutlu çalışmalarda (kartvizit) kullanılır. 

Arts and Crafts Akımı (Sanat ve El Sanatları)
19. yüzyılın sonunda İngiltere’de ortaya çıkan sanat akımıdır. Endüstri devrimi döneminde, bilimsel ve teknik gelişmelerin olanakları ile ucuz, hızlı üretilen ancak estetik kaygı taşımayan, birbirine benzeyen ürünlerdir.

Art Noveau Akımı (Yeni Sanat Akımı)

1896 yılında Fransa’da ortaya çıkan Art Nouveau akımının kökeni Art and Crafts akımına dayanır. Art Nouveau’nun mimarideki en karakteristik özelliği, yapı malzemesi olarak demir ve vitrayın kullanılmasıdır. Eyfel Kulesi dönemin en karakteristik yapılarından, vitray ise önemli detaylarından biridir.

4.YİRMİNCİ YÜZYIL VE SONRASI DÖNEMLERDE GRAFİK SANATI 

Basılı yayınların artan üretimi, grafik tasarım aracılığıyla iletişimin önem kazanmasına neden olmuştur. Basılı yayınlarla bilgi akışı hızlanmış, yayıncılık, reklamcılık ve afiş tasarımı hızla gelişmeye başlamıştır. Alois Senefelder´in 1799´da bulduğu litografik baskı (taş baskı) tekniğinin geliştirilmiş biçimi olan ofset baskı, 20 yy’da en çok kullanılan baskı çeşididir. 2. Dünya Savaşı’ndan sonra daha ince grenli kalıplar ve hassas çalışan baskı makineleriyle ofset baskının kalitesi artmıştır. Geliştirilen ofset baskı tekniği üzerinde durmamızın nedeni, grafik tasarımın ürünlerinden olan, afiş, gazete, dergi ve kitapların neredeyse tamamının basımında kullanılır olmasıdır. Ofset baskı tekniğinin geliştirilmesi, grafik tasarım için son derece önemli ve vazgeçilmez hâle gelmiştir. 

Kübizmin önemli sanatçıları Cezanne, Braque ve Picasso, kolaj tekniğini kullanarak yaptıkları çalışmalarına yazı da ekleyerek afiş niteliğinde resimler yaptılar. Grafik tasarıma yaptıkları en büyük katkı, bu yeni ifade biçimleridir. 

Gelecekçilik (fütürizm), 20.yy başlarında İtalya’da ortaya çıkmıştır. Değişim konusunda sanatın da yaşam ile paralellik içinde olması gerektiğini savunur. Eski sanat anlayışının yıkılarak, yeni biçimlerin, yeni anlatım olanaklarının benimsenmesi gerektiğini ileri sürer.

Yapımcılık ( konstrüktivizm),1914 yılında Rusya'da ortaya çıkan sanat anlayışıdır. Aslında mimari bir akım olan yapımcılık, resim ve heykel sanatında da egemen olmuştur. Yalın çizgi ve malzemeler kullanılan çalışma, teknik temeller üzerine kurulmuştur. Fotoğrafın kullanımı, konstrüktivizt sanatçılarla 2. Dünya Savaşı ile başlamıştır. Devlet ideolojisini benimseyen sanatçılar çalışmalarında bu düşüncelerini sergilemişlerdir. 

Dadaizm, kültürel ve sanatsal bir akımdır. Dada, Dünya Savaşının barbarlığına, sanat alanındaki ve gündelik hayattaki entelektüel katılığa bir protesto olmuştur. Akımın özelliği, mantıksızlık ve var olan sanatın reddedilmesidir. Grafik tasarımlarda bir tuval üzerine gazete kupürleri, renkli kâğıt parçaları ya da fotoğraf parçalarının yapıştırılıp düzenlenmesinden oluşan kolaj ve fotomontaj teknikleri, ilk kez o yıllarda Dadacılar tarafından geliştirildi. Bu yeni teknikler 1924'te Paris'te başlayan gerçeküstücülük akımı sırasında da yaygın biçimde kullanıldı. İsviçre'de Hans Arp,   Hugo Ball  ve Tristan Tzara Dada, akımın önemli sanatçılarıdır. 

  

Pop art, 1950 yıllarında İngiltere ve Amerika’da ortaya çıkan sanat akımıdır. Soyut dışa vurumculuğa karşı olarak gelişmiştir. 1950‘ li yıllarda popüler kültürü eleştirmek için yola çıkan akımın en önemli temsilcisi Andy Warhol’dur. 

Op (optik) art, 1960'larda görülen bir resim akımıdır. Resmin ögeleri göz yanılsamaları oluşturacak şekilde kullanılır. Resminin rastlantıyla oluşturulmasına karşı olarak ortaya çıkmıştır. Bu nedenle sanat yapıtının kurallarının olması ve bilimsel olarak düzenlenmesi gerektiğini savunmuştur. Josef Albers ile Vasarely’nin temsil ettiği op-art, optik yanılsamalara dayanan çalışmalardır. 

1970'lerin ve 1980'lerin ünlü grafik sanatçıları arasında, Alman Otl Aicher, Michael Schirner, Hollandalı Gert Dumbar, İtalyan Francesco Saroglia, İsviçreli Wolfgang Weingart, ABD'li April Greiman, Brad Holland ve Neville Brody sayılabilir.